बिबवेवाडी जैन स्थानकात मार्गदर्शन
महाराष्ट्र जैन वार्ता
पुणे : आध्यात्मामध्ये अनेक तत्त्वज्ञान आणि परंपरांमधून आत्मा, ब्रह्म आणि विश्वाच्या सखोल संकल्पना समजून घेतल्या जातात. या संदर्भात, शब्द आणि ध्वनी यांचे महत्व अनन्यसाधारण आहे, असे प्रतिपादन प.पु. श्री सुप्रियदर्शनाजी म.सा यांनी बिबवेवाडी जैन स्थानक येथे केले.
प. पु. श्री सुप्रियदर्शनाजी म. सा. म्हणाल्या, “आध्यात्मिक जीवनात शब्द आणि ध्वनी यांचे महत्व असंख्य पद्धतीने व्यक्त होते. शब्द म्हणजे विचारांचा आणि भावनांचा वाहक आहे, तर ध्वनी म्हणजे जीवनाची आणि चैतन्याची ऊर्जा. या दोहोंचा उपयोग करून, आपण आपल्या आध्यात्मिक पथावर सुसंगतता आणि शांती प्राप्त करू शकतो.
शब्द आणि ध्वनी यांचे उच्चारण, त्यांच्या वास्तविकतेची आणि त्याच्या गहन प्रभावाची समज, यामुळे आत्मिक वर्धन साधता येते.” शब्द म्हणजे फक्त आवाज किंवा अक्षरांचा संगम नाही; ते विचार, भावना, आणि आंतरात्म्याच्या गहराईतून व्यक्त होणारे वचन आहेत. भारतीय तत्त्वज्ञानात, शब्दाला ‘शब्द ब्रह्म’ असे संबोधले जाते, म्हणजेच शब्दात सृष्टीचा साक्षात्कार आणि त्याच्या आदिस्रोताचा अनुभव असतो.
शब्द सृजनशीलतेच्या प्रक्रियेचा भाग आहेत. उपनिषदांत ‘आनंद’ किंवा ‘सुख’ हे शब्द उच्च आध्यात्मिक स्थितीचे प्रतिनिधित्व करतात. एकत्र येणारे शब्द आणि वाक्ये त्या उच्च स्थितीचा अनुभव देतात.
साधना : ध्यान आणि मंत्रजपाच्या प्रक्रियेत शब्दांना विशेष महत्व आहे. मंत्र किंवा स्तोत्र यांचा उच्चार साधना किंवा ध्यानाच्या प्रक्रियेचा एक अविभाज्य घटक आहे. हे शब्द मानसिक शांती आणि आंतरिक शुद्धता प्राप्त करण्यात मदत करतात.
संबंध : शब्दांद्वारे आपण दुसऱ्यांशी संपर्क साधतो आणि आपल्या विचारांचे, भावना आणि अपेक्षांचे व्यक्तीकरण करतो. आध्यात्मिक दृष्ट्या, हा संवाद आपल्या आत्मा आणि इतर आत्म्यांमधील संबंधाचे एक दर्पण आहे. ध्वनी म्हणजे शब्दांचा किंवा कोणत्याही प्रकारच्या आवाजाचा प्रसार आणि अनुभव आहे. आध्यात्मिक दृष्ट्या, ध्वनीला एक गहन अर्थ आहे.
प्राणवायू : ध्वनी म्हणजेच जीवनाची चैतन्यशक्ती. शास्त्रांमध्ये, ‘ओं’ या ध्वनीला विश्वाचा आदिस्वरूप मानले जाते. या ध्वनीच्या उच्चारणामुळे ध्यान आणि साधना प्रक्रियेत प्रवेश मिळतो. उर्जेचा प्रवाह महत्वाचा असतो. ध्वनी आपल्या शरीराच्या ऊर्जा स्तरावर प्रभाव टाकतो. विशिष्ट ध्वनी किंवा संगीत आपल्या मानसिक आणि शारीरिक स्थितीला सुसंगत बनवू शकते, ज्यामुळे आध्यात्मिक उन्नती साधता येते.
संवेदनशीलता : विविध ध्वनींचे गुणधर्म किंवा ध्वनीच्या स्वरूपाच्या आधारे आपल्याला वातावरणातील किंवा आपल्या मनाच्या आंतरिक स्थितीतील बदलांची माहिती मिळू शकते. त्यामुळे, आपण ध्वनीच्या आध्यात्मिक परिणामांची जाण ठेवू शकतो.
शब्द आणि ध्वनी ह्या जीवनाच्या प्रत्येक अंगात एक अत्यंत महत्वाची भूमिका निभावतात. मानसिक, शारीरिक, आणि आध्यात्मिक पातळीवर त्यांच्या प्रभावांचा अनुभव घेतल्यास, आपण आपल्या आयुष्यात सकारात्मक बदल घडवू शकतो.
शब्द आणि ध्वनींच्या प्रभावाचे गहराईने समजून घेतल्यास, आपल्याला अधिक संतुलित आणि समृद्ध जीवन जगता येईल. शब्द आणि ध्वनींच्या वापरामुळे व्यक्तीच्या भावनात्मक स्थितीवर मोठा प्रभाव पडू शकतो.
सकारात्मक शब्द आणि सुखद ध्वनी मानसिक आरोग्य सुधारण्यात मदत करतात, तर नकारात्मक शब्द आणि नकारात्मक ध्वनी तणाव आणि चिंता वाढवू शकतात. आनंददायी ध्वनींमुळे शरीरातील ताण कमी होऊ शकतो, रक्तदाब कमी होऊ शकतो, आणि एकूणच शारीरिक आराम साधता येतो (संगीत उपचार- म्युझिक थेरपी). विपरीत, अत्यधिक तीव्र किंवा अशांत ध्वनी शरीरातील ताण वाढवू शकतात. शब्द आणि ध्वनी आत्मा व ब्रह्माच्या जोडणीसाठी एक साधन ठरतात.
